Tykwa, naczynie do przechowywania i transportowania wody

• Miejsce zebrania w terenieRepublika Mali; region: Mopti; okręg: Bandiagara; wioska: Sangha
• Sposób nabyciadarowizna
• Odpowiedzialny działDział Kultur Pozaeuropejskich
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Wykonane z tykwy duże naczynie o gruszkowatym kształcie z okrągłym otworem w jego górnej części. Brzusiec naczynia duży i kulisty, powyżej węższy, walcowaty uchwyt zakończony mniejszą formą o owalnym kształcie. Całość tykwy bogato zdobiona ornamentem geometrycznym – w postaci prostych i ukośnych linii oraz trójkątów, motywami zoomorficznymi – w formie licznych zwierząt: węży, ptaków, krokodyli, zajęcy, antylop oraz trudnych do zidentyfikowania psowatych i kotowatych oraz antropomorficznymi - przedstawiającymi postacie tańczące w maskach: kanaga, zająca, antylopy, węża. Prezentowane na tykwie wzory zaczerpnięto z mitologii i obrzędowości dogońskiej.

Tykwa, zwana również kalebasą (Lagenaria) jest rośliną pnącą z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). W kraju Dogonów jej owoce wykorzystywane są do produkcji naczyń, pojemników oraz instrumentów perkusyjnych. Aby uzyskać tykwę o odpowiednim kształcie, np. gruszkowatym, Dogonowie nakładają na młody owoc sztywny materiał, który ma nadać mu właściwą formę. Omawiana kalebasa służyła jako naczynie do przechowywania i transportowania wody. W całości pokryto ją rytem wykonanym nożem. Tykwy zdobi się również techniką pirografii za pomocą rozgrzanego do czerwoności metalowego ostrza. Naczynie ozdobiono wizerunkami zwierząt szczególnie ważnych w mitologii dogońskiej: węża utożsamianego z mitycznym przodkiem Lebe oraz dogońskim wyobrażeniem świata, krokodyla (powszechnie nazywanego kajmanem) uważanego za zwierzę święte i opiekuńcze, które sprowadza regularne deszcze i zapewnia rolnikom obfite zbiory oraz dzioborożca (calao), będącego symbolem macierzyństwa. Tykwę zdobią również wizerunki ptaków, antylop, zajęcy oraz trudnych do zidentyfikowania psowatych i kotowatych. Obok przedstawień zoomorficznych zauważyć można postacie ludzkie tańczące w maskach, szczególnie ważnych w obrzędowości Dogonów: wykonanej w kształcie krzyża jagiellońskiego (odmiana krzyża lotaryńskiego) kanadze, która jest najpopularniejszą z masek dogońskich i przedstawia ptaka komolo tebu oraz maskach zwierząt – antylopy, zająca i węża, symbolizujących busz, który z jednej strony jest źródłem siły i mądrości, a z drugiej strachu i lęku. Maski zwierząt przynoszą do wioski mądrość buszu oraz są łącznikiem pomiędzy światem ludzi i nadnaturalnych sił. Tancerze noszący kanagę lub maski zwierząt ubrani są również w bogate stroje, które uważa się za część maski, m.in. spodnie barwione indygo, spódniczki z włókien roślinnych oraz włókienne bransolety naramienne i przedramienne.

Katarzyna Findlik-Gawron