Deseczka tkacka

• Miejsce zebrania w terenienieznane
• Sposób nabyciapozyskanie własne
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Deseczka tkacka wykonana z jednego kawałka drewna. Płaska, o kształcie prostokątnym. Jeden z jej krótszych boków przy krawędzi pogrubiony, drugi wyraźnie  zaokrąglony. W płaszczyźnie deseczki wycięte 14 wąskich, długich szczelin, oddzielonych szczebelkami. W każdym szczebelku, pośrodku znajduje się niewielki otwór. Deseczka zdobiona wycinanymi motywami: serca (trzy szt. – środkowe większe od umieszczonych symetrycznie po jego bokach pozostałych dwóch) oraz równoramiennego krzyża. Po jednej stronie deseczki, wzdłuż jednego z jej dłuższych boków biegnie ornament (szlaczek) złożony z wyrytych w drewnie 7 małych trójkącików.

Deseczki tkackie, tzw. bardka, były niewielkimi narzędziami wykonywanymi z drewna. Służyły do wyrobu krajek, czyli wąskich pasków, przeważnie wełnianych, spełniających niegdyś różnorakie funkcje. Krajkami wzmacniano brzegi odzieży, podtrzymywano spodnie lub, zarówno w strojach męskich jak i kobiecych, przepasywano koszule. Miały również zastosowanie w obrzędowości ludowej. Deseczki tkackie mogły być gładkie, lub dekorowane rytym albo wycinanym wzorem. Na całym Pomorzu Zachodnim powszechnie występowały bardka zdobione wyjątkowo bogatą snycerką, często zawierającą motyw kilkuramiennej, prostej lub wirującej rozety. Tkanie z użyciem deseczki wymagało pewnej wprawy. Rozpoczynająca pracę tkaczka przewlekała nitki osnowy przez wycięte wzdłuż deseczki szczeliny i otwory znajdujące się w oddzielających je szczebelkach, a następnie mocowała jeden koniec, np. do ramy łóżka, a drugi przewiązywała wokół pasa. Następnie mocno naciągała nitki i ustawiała tak, żeby wszystkie znalazły się na poziomie otworów. Podnosząc deseczkę do góry, a wraz z nią znajdujące się w dziurkach nitki nieparzyste, tworzyła nad nitkami parzystymi przestrzeń, tzw. ziew, przez którą przewlekała wątek. Po pociągnięciu bardka do dołu, tworzył się ziew pod nićmi parzystymi i wątek był zamknięty. Gotowe paski wykańczano w różny sposób, np. węzełkami, warkoczykami lub frędzlami. Sztuka tkania na bardku została niemal zapomniana. Muzea i inne instytucje kultury starają się ją przybliżyć organizując warsztaty, na których każdy może stworzyć własne krajki inspirowane strojami ludowymi. Kolorowe pasy wykonane samodzielnie tradycyjną techniką z użyciem deseczki tkackiej wykorzystywane są, np. jako bransoletki i doskonale wpisują się w panującą obecnie modę na stosowanie w strojach elementów nawiązujących do wzorów etnicznych. W zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się bardko z 2. połowy XIX wieku zdobione wycinanym motywem serca i krzyża.

Agnieszka Słowińska