Figura kultu zmarłych

• Miejsce zebrania w terenieGwinea (Afryka)
• Sposób nabyciazakup
• Odpowiedzialny działDział Kultur Pozaeuropejskich
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Rzeźbiona w szarobeżowym steatycie siedząca postać ludzka o cechach męskich. Jej duża głowa, z zaznaczoną fryzurą i zarostem w formie wypukłego ornamentu kostkowego, stanowi 1/3 rzeźby. Podłużna, trójkatna twarz ma cechy negroidalne: wydatne usta oraz duży i szeroki u nasady nos. Oczy są duże, wypukłe o owalnym kształcie. Przylegające do tułowia ręce zgięte są w łokciach. Mężczyzna w prawej dłoni trzyma przedmiot przypominający grot, a w lewej pióro lub liść. Krótkie nogi ułożone są prostopadle do tułowia. Z tyłu zaznaczono łopatki i linię kręgosłupa. Na powierzchni widoczne są rysy, mikropęknięcia oraz przetarcia, szczególnie w okolicy oczu.

Prezentowana figurka kultu zmarłych zwana w języku kissi pomdo (liczba mnoga pomda lub pomta) przedstawia postać ludzką – najprawdopodobniej mężczyznę w pozycji siedzącej, w prawej dłoni trzymającego przedmiot przypominający grot, a w lewej przypominający pióro lub liść.

Pomda nie są wytworami ich obecnych użytkowników – zamieszkującą Gwineę, Sierra Leone oraz Liberię ludność Kissi. Współcześni Kissi znajdują rzeźby w ziemi lub w ciekach wodnych podczas przygotowywania gruntów rolnych, połowu ryb czy poszukiwania złóż diamentów. Traktują je jako manifestację ich zmarłych przodków. Znalezione pomda stawiają na ołtarzach przodków i zmarłych oraz składają im ofiary z żywności i krwi zwierząt. W zależności od funkcji dzieli się je na kilka typów. Uważane są za przedmioty obdarzone mocą, wspierające płodność lub za siedziby duchów opiekuńczych, chroniących przed kradzieżą, zapewniających dobre zbiory, służących pomocą wróżbitom podczas przepowiadania przyszłości. Po śmierci właściciela figurkę pomdo zaopatrzoną w przedmioty magiczne, takie jak ostrza grotów lub motyki, chowa się razem ze zmarłym.

Pochodzenie rzeźb pomda nie jest zupełnie wyjaśnione. Uważa się, że prawdopodobnie wykonano je w XV–XVI wieku, jednak jest to trudne do ustalenia. Trudności w datowaniu wykorzystują handlarze afrykańską rzeźbą, zapełniając targi portów Afryki Zachodniej mniej lub bardziej udanymi kopiami figurek pomda. Jedna z teorii zakłada, że tradycyjne pomda rzeźbił nieznany lud, który w przeszłości zamieszkiwał tereny Liberii, Gwinei i Sierra Leone. Uważa się, że pierwotnie reprezentowały władców lub przywódców grupy.

Katarzyna Findlik-Gawron