dzban

• Sposób nabyciadarowizna
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Biskwitowy dzban o wyodrębnionym dnie, pękatym brzuścu, wysokiej i szerokiej szyjce, której średnica jest szersza od średnicy dna. Szyjka łukowato wygięta na zewnątrz z pogrubioną krawędzią. Ucho taśmowe, wzdłużne przymocowane pod kątem prostym. Górny punkt zaczepienia ucha w połowie wysokości szyjki, dolny – w miejscu największego obwodu brzuśca. W górnej części brzuśca stykającej się z szyjką, malowany ciemnobrązową polewą, wzór geometryczny: pomiędzy dwoma dookolnymi liniami prostymi linia falista i odchodzące od niej podłużne i liściowate nieregularne plamy (dotknięcia pędzla, prawdopodobnie typu orzechowego).

Choć słowo dzban ma obecnie także pejoratywne znaczenie, a wyrażenie kruża jest już bardzo rzadko używane, to oba odnoszą się do naczyń gospodarczych, które przez wieki miały szerokie zastosowanie. Dzbanków używano do przenoszenia i przechowywania płynów lub, rzadziej, materiałów sypkich. Przyjmowały najróżniejsze formy, jednak najbardziej typowe dla Europy Środkowej, a w tym także Pomorza, wyróżniały się pękatym, przysadzistymbrzuścem, szerokim wylewem, niekiedy bez wyodrębnionej szyjki, czasem z dzióbkiem ułatwiającym nalewanie oraz pionowo osadzonym uchem.

W pracowniach garncarskich warsztatów rzemieślniczych nastawionych przede wszystkim na odbiorcę wiejskiego wyrabiane były z różnych rodzajów gliny, bowiem dzbany szklane i metalowe na wsiach nie cieszyły się dużą popularnością. Najtańsze były ich wersje biskwitowe, ponieważ wypalano je tylko raz i w nieco niższej temperaturze. By podnieść użyteczność takich dzbanów i zminimalizować ich przesiąkliwość pokrywano je, jeszcze przed wypałem, angobami (polewami) lub szkliwami (glazurami), które dodatkowo zabezpieczały naczynia przed działaniem kwasów dzięki szklistej i twardej powłoce. Ze względu na oszczędność materiału i czasu produkcji szkliwa używano głównie do pokrycia wnętrza naczynia. Zaś zewnętrzne powierzchnie dzbanów i dzbanuszków zdobione były różnymi motywami dekoracyjnymi, najczęściej o wzorach geometrycznych i florystycznych.

Prezentowany dzban przedstawia najprostszą, a zarazem najtańszą formę tego naczynia, na co wskazuje brak polewy i minimalistyczna dekoracja.

Iwona Karwowska