naczynie zasobowe

• Sposób nabyciadarowizna
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Kamionkowe naczynie zasobowe w kształcie zbliżonym do dużego garnka. Słabo wyodrębnione dno przechodzi w stosunkowo wysmukły brzusiec o beczułkowatym kształcie, o największym wydęciu w połowie wysokości naczynia. Szyjka bardzo krótka z pogrubioną krawędzią, przechodzi w szeroki, niewyodrębniony wylew. Równolegle do szyjki i wylewu uformowano pogrubiony kołnierz wychodzący z górnej części brzuśca, tuż obok uch a wystający powyżej krawędź szyjki. Dwa małe taśmowe, poprzeczne i wygięte łukowato ku górze ucha znajdują się górnej części brzuśca, bezpośrednio pod linią kołnierza. Na uchach wyraźnie widoczny punkt ich docisku do powierzchni brzuśca. Brzusiec pokryty delikatnym wzdłużnym żłobkowaniem powstałym prawdopodobnie na skutek wygładzania (strugania) powierzchni naczynia tokarką. Glazura brązowa z zielonkawym odcieniem, matowa pokrywa wnętrze naczynia. Na wewnętrznej części kołnierza, pod jego krawędzią, kropla glazury, która prawdopodobnie spadła z narzędzia do jej rozprowadzenia.

Kamionka to doskonały surowiec na naczynia służące do przechowywania różnego rodzaju cieczy: wody, alkoholi, oliwy, oleju, nafty czy surowców stałych – szczególnie spożywczych. Wypalana jest z mieszaniny gliny, szamotu i piasku kwarcowego w temperaturze powyżej 1200° C, przy czym przed wypałem pokrywa się ją solą (NaCl). Zwiększa to odporność na działanie kwasów, co powoduje dużą przydatność w produkcji i przechowywaniu żywności poddawanej fermentacji jak kapusta czy ogórki kiszone. Ma także dużą wytrzymałość mechaniczną oraz słabą przesiąkliwość.

Znana już w starożytności, rozpowszechniona w XVI wieku, od wieku XVIII wytwarzana przez liczne manufaktury – w Polsce szczególnie na Pogórzu Sudeckim najbardziej znane i nadal czynne zakłady znajdują się w Bolesławcu. Prosta technologia i niewielkie koszty produkcji a przez to i niska cena kamionki, wpływały na jej popularność, szczególnie wśród niższych warstw społecznych. Dzięki wszechstronnemu zastosowaniu kamionki naczynia z tego surowca wykonywano w bardzo różnych kształtach, miedzy innymi dużych naczyń zasobowych, takich jak prezentowy gar ze zbiorów etnograficznych szczecińskiego muzeum. Jego cechą charakterystyczną jest lekko wklęsła powierzchnia znajdująca się pomiędzy krawędzią szyjki, a ścianką wlewu. Tworzy ona jakby dookolny zbiornik na ciecz, która podczas przelewania z większego pojemnika do naszego może się wylać. Dzięki takiej konstrukcji naczynia, to co się niechcący rozleje nie brudzi ścianek naczynia i podłoża, na którym stoi naczynie.

Przy omawianym pojemniku brakuje pokrywki. Miała ona najpewniej specjalny otwór przy krawędzi, który szczególnie przydatny był w procesie fermentacji. Po przykryciu naczynia i wypełnieniu dookolnego zbiornika przy szyjce wodą otwór w pokrywce umożliwiał odprowadzanie gazów, tworzących się podczas kiszenia warzyw, a jednocześnie znajdująca się w zbiorniku woda uniemożliwiała dostawanie się do wnętrza pojemnika powietrza oraz zanieczyszczeń. 

Iwona Karwowska