Figura kultu zmarłych

• Miejsce zebrania w terenieSierra Leone (Afryka)
• Sposób nabyciazakup
• Odpowiedzialny działDział Kultur Pozaeuropejskich
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Rzeźbiona w grafitowym steatycie, usadowiona na płaskiej, owalnej podstawie postać siedzącego z podkurczonymi nogami mężczyzny o masywnej głowie i tęgiej szyi. Twarz o dużych, wyłupiastych oczach, szerokim u nasady nosie z mocno zaznaczonymi, zaokrąglonymi nozdrzami ma wysunięte do przodu, szeroko otwarte usta z widocznym uzębieniem i językiem. Duże uszy o trójkątnym kształcie znajdują się na wysokości oczu. Nie przylegające do tułowia, masywne ręce mężczyzna trzyma wzdłuż ciała. Dłonie opiera o nogi na wysokości kostek. Podkurczone, rozwarte w kolanach, nogi odsłaniają sterczący w kroku penis. Powierzchnia rzeźby z widocznymi rysami, pęknięciami, przetarciami; ubytek na prawym kolanie; ślady klejenia na twarzy. 

Ludność Temne z Sierra Leone znajdowała rzeźby kamienne, takie jak zaprezentowana figura, w ziemi podczas prac rolnych. Temne nazywają je ka-mal (liczba pojedyncza ta-mal) i wierzą, że zostały wykonane przez nadprzyrodzone istoty duchowe. Umieszczają je w miejscu kultu am-boro ma-sar, czyli domu kamieni i traktują jak przodków, wierząc, że zapewniają im pomyślność. Ka-mal zazwyczaj kładzie się na podniesionej, złożonej macie pokrytej białą tkaniną, której używa się również do spania. Ma ona oznaczać stan przejściowy, pomiędzy metafizycznym światem duchów a fizycznym światem ludzi. Ważne jest również odpowiednie ułożenie rzeźb, które symbolizuje podróż po zaświatach. Temne wierzą, że zmarli przodkowie są podobni do żyjących. Tak jak i ludzie marzną nocą, dlatego zostawia się im tkaninę do przykrycia. Zmarły przodek może przyśnić się żyjącym i narzekać na ich opiekę, dlatego bardzo ważne jest aby zapewnić figurom pełen komfort i wygodę.

Omawiana figura steatytowa ta-mal przedstawia postać mężczyzny w pozycji siedzącej, z szeroko otwartymi ustami, z których wyłaniają się lekko spiłowane zęby. Praktyka piłowania lub wyłupywania zębów do dziś praktykowana jest wśród Temne. Zabieg ten wykonują zarówno mężczyźni jak i kobiety w celach estetycznych oraz z chęci podkreślenia swojego statusu. Niektórzy specjaliści twierdzą, że wyraźnie zaznaczone zęby w figurach ka-mal mają wskazywać na status osoby, inni uważają, że otwarte usta z widocznymi zębami mogą wyrażać uśmiech bowiem w języku temne oznaczające uśmiech słowo ngay, dosłownie znaczy pokaż zęby.

Katarzyna Findlik-Gawron