Turoń - rekwizyt obrzędowy

• Miejsce zebrania w terenienieznane
• Sposób nabyciapozyskanie własne
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Głowa turonia wykonana z podłużnego kawałka drewna z przymocowaną, za pomocą metalowego zawiasu, ruchomą żuchwą. W dolnej części głowy oraz w pysku otwory, przez które biegnie sznurek, którego koniec przybity jest gwoździkiem do wewnętrznej części żuchwy. Służył on do poruszania pyskiem. Paszcza z szeregiem równych zębów pomalowana na czerwono z pozostałościami po mocowanym, za pomocą gwoździ, materiałowym jęzorze. Wewnątrz paszczy dwa wykonane z metalu krążki, które podczas ruchów pyska uderzały o siebie i wydawały odgłos charakterystycznego „kłapania”.  Uszy i rogi wykonane z metalu. Uszy mocowane poziomo, po bokach głowy, rogi na jej czubku. Oczy wykonane ze szklanych paciorków (oryginalne zachowało się jedno). Całość pomalowana na czarno.

Na Pomorzu, w okresie bożonarodzeniowym i zapustnym kultywowano starty słowiański zwyczaj odwiedzania domostw przez grupy kolędnicze, składające mieszkańcom życzenia pomyślności i dobrych plonów. Praktykowany był jeszcze w 1. połowie XX wieku. Jedną z częściej występujących w grupach kolędniczych postaci był turoń. Charakterystykę jego wyglądu można znaleźć w „Popiołach” Stefana Żeromskiego Okazało się, że pierwsze sanie wiozą napotkanego w drodze „turonia” czyli „kłapacza”, tj. chłopa przebranego za straszydło z wysoką szyją jak u żyrafy i ruchomą paszczęką, czerwonym suknem wybitą. Bez względu na region turonie były podobne do siebie i przypominały tego z opisu w ”Popiołach”. Kolędnik wcielający się w rolę maszkary, zazwyczaj wysoki i silny chłopak, ubrany był w wywrócony na lewą stronę kożuch, w którego kosmatości można było dopatrywać się wyobrażenia płodności i bogactwa. W odgrywanych przez niego scenkach ukrywał się sens symboliczny. Kluczowym momentem była chwila, gdy roztańczony, psocący turoń nagle padał martwy, a następnie, z pomocą odczarowujących zabiegów wykonywanych przez jedną z towarzyszących mu postaci, zostawał ożywiony. Śmierć turonia symbolizowała zimowe uśpienie przyrody, a jego ożywienie miało budzić w ludziach nadzieję, że tak jak martwa maszkara, tak i przyroda powróci do życia i wyda niezbędny do przetrwania ludzi plon. W zbiorach Działu Etnografii Pomorza Muzeum Narodowego w Szczecinie znajdują się dwa turonie. Prezentowana maszkara pochodzi 1. połowy XX wieku (ok. 1920). Zrobiona z drewna głowa zwierzęcia pomalowana jest na czarno, nozdrza i wnętrze charakterystycznego długiego, „kłapiącego” pyska – na czerwono. Turoń ma metalowe uszy i rogi.

Agnieszka Słowińska