Koza - rekwizyt obrzędowy

• Miejsce zebrania w terenienieznane
• Sposób nabyciapozyskanie własne
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza

Koza – rekwizyt obrzędowy. Realistycznie przedstawiona głowa zwierzęcia wykonana z jednego kawałka drewna, techniką obróbki stolarskiej. Z przodu wydłużona, z tyłu ścięta. Wąskie wcięcie tworzy pysk, w którym widoczne są proste, drobne zęby. W drewnie zaznaczone nozdrza oraz podłużne oczy, których źrenice wykonane są z metalowych, przybitych za pomocą gwoździków blaszek. Za pomocą skórzanego paska przybitego do drewna z użyciem dwóch gwoździków mocowana jest niewielka bródka z jasnego włosia (końskiego?). Uszy wykonane ze skóry, zaokrąglone, ze śladami czarnej farby. Rogi umieszczone na czubku głowy, lekko wygięte ku tyłowi, masywne. Mocowane za pomocą gwoździ. Po bokach i z przodu rogów małymi gwoździkami przybite skórzane paski, za pomocą których prawdopodobnie pierwotnie do głowy mocowana była grzywka z włosia. Całość malowana na czarno, z wyjątkiem oczu i zębów, które są białe. Wielu miejscach  na drewnie widoczne niewielkie nacięcia. Z tyłu głowy, za pomocą metalowej obejmy przymocowany długi, pomalowany na czarno kij.

Koza była jedną z postaci występujących w grupach kolędniczych, które w czasie Bożego Narodzenia i zapustów odwiedzały domostwa składając ich mieszkańcom życzenia pomyślności. Za kozę przebrany był chłopak okryty płachtą, w ręku trzymający kij, na którym osadzony był, najczęściej wystrugany z drewna, realistycznie przedstawiony łeb zwierzęcia. Kozie towarzyszyły postacie ludzkie – Dziad, Żyd i Cygan. Po wpuszczeniu do izby maszkara stawała się główną bohaterką odgrywanej scenki. Radośnie harcowała, bodła dziewczęta, straszyła dzieci, a jej towarzysze dziarsko głosili: Gdzie koza chodzi – tam żytko rodzi,/ Gdzie jej tropy – powstają kopy,/ Gdzie zwróci rogi – wznoszą się stogi. W wierzeniach ludowych koza symbolizowała urodzaj, a także płodność w odniesieniu zarówno do ziemi, zwierząt jak i ludzi. W pewnym momencie koza padała na ziemię udając martwą, a następnie zostawała „ożywiana” przez jedną z towarzyszących jej postaci. „Zmartwychwstanie” budziło ogólną radość i entuzjazm, ponieważ dawało nadzieję, że tak jak martwe zwierzę, tak i zastygła na zimę przyroda powróci do życia i wyda plony. Prezentowana koza ze zbiorów etnograficznych Muzeum Narodowego w Szczecinie pochodzi z 1. połowy XX wieku. Wykonana została z drewna techniką obróbki stolarskiej. Malowany na czarno łeb zwierzęcia przedstawiony jest realistycznie, z zaznaczonymi oczami, nozdrzami i lekko otwartym pyskiem. Koza ma uszy wykonane ze skóry i masywne, wygięte ku tyłowi rogi umieszczone na czubku głowy, a także bródkę z końskiego (?) włosia. Pierwotnie znajdowała się w zbiorach Pommersches Landesmuseum Stettin.

Agnieszka Słowińska