Motowidło stojakowe

• Miejsce zebrania w terenienieznane
• Sposób nabyciapozyskanie własne
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Motowidło – narzędzie tkackie wykonane z drewna. Składa się z czterech zespołów: stojaka, przekładni, śmigła i licznika. Stojak z podstawą ramową opartą na nóżkach w kształcie pochylonych graniastosłupów o przekrojach ośmiobocznych. Korpus ramowy, listwy ozdobne, profilowane, górna zdobiona wyciętym serduszkiem. W ramie stojaka osadzona dwustopniowa zębata przekładnia. Składa się ona z: trzech poprzecznych, profilowanych wałów, z których dwa dolne wyposażone są w zębate koła (20 i 32-zębne). Koła zazębiają się o znajdujące się w wałach powyżej nich poprzeczki. W tarczy koła 32-zębnego umieszczone dwa drewniane trzpienie rozłożone symetrycznie na obwodzie.  Zahaczają one o podobny trzpień (uszkodzony) połączony z dolną osią, do której zamocowany jest na sztywno ozdobnie wycinany, profilowany młotek spoczywający na drewnianym kowadełku w kształcie prostopadłościanu. Na osi górnej osadzone sześcioramienne śmigło. Ramiona śmigła profilowane, zamocowane w rdzeniu w kształcie zaokrąglonego na końcu graniastosłupa, rozchodzą się od niego promieniście. Na ich końcach poprzeczki z zapobiegającymi zsuwaniu się nitki progami.

Motowidła były urządzeniami służącymi do zwijania nici uprzędzonej na wrzecionie lub kołowrotku oraz obliczania długości. Utworzone na nich luźne motki prano i ewentualnie barwiono. Używane były przez tkaczki, ale też przez żony rybaków przy wykonywaniu nici przeznaczonych na sieci. Motowidła znane były we wszystkich krajach słowiańskich, a także poza nimi. O ich powszechnym występowaniu może świadczyć wielość odniesień w literaturze – na motowidle przędzę motała Jagna z „Chłopów” Władysława Reymonta, kądziel i motowidło, z zadaniem uprzędzenia złota ze słomy, otrzymała córka biedaka z baśni „Rupec Kopieć” braci Grimm, posługiwały się nim też gospodarne krasnoludki ze znanej baśni dla dzieci Marii Konopnickiej. W języku polskim funkcjonuje również wiele związków frazeologicznych i przysłów związanych z motowidłem. Wymienić tu można chociażby zwrot nawiązujący do kształtu tego charakterystycznego narzędzia tkackiego Świecie, świecie, tyś kulaty jako motowidło, czy przysłowia: Nie motaj przędzy na cudzym motowidle, czyli: nie szukaj zysków cudzym kosztem, oraz Baba o szydle, dziad o motowidle, które jest konceptualizacją sądu o niemożności porozumienia się. W zbiorach Działu Etnografii Pomorza Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się kilkadziesiąt motowideł. Ciekawym wariantem tego przyboru jest prezentowane motowidło stojakowe pochodzące z przełomu XVIII/XIX wieku, wykonane z drewna techniką stolarską. Składa się z czterech zespołów: stojaka, przekładni, śmigła i licznika. Ma mechanizm w postaci odpowiednio ustawionych drewnianych trybów i umieszczonego z boku młotka z kowadełkiem, który po nawinięciu określonej ilości nici sygnalizuje odmierzone metry poprzez uderzenie w kowadło. Motowidło zdobione jest motywem wyciętego serduszka.

Agnieszka Słowińska