Szachiści

• Sygnatury / Napisy / Znaki
  • 1. Sygnatura:
  • Tymon
  • ; Niesiołowski Tymon (1882–1965)
• Sposób nabyciazakup
• Odpowiedzialny działDział Sztuki Europejskiej 1800–1945
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Kompozycja jednoplanowa: portret mężczyzny pochylonego nad szachami. Po lewej przecięta boczną i dolną krawędzią postać odwróconego tyłem mężczyzny (widoczna część głowy, ramię), po prawej również przecięta krawędzią obrazu głowa łysiejącego mężczyzny (nos długi, wystająca dolna warga), rękojeść laski, na niej wsparta dłoń. Przy dolnej krawędzi obrazu kilka figur szachowych. Koloryt: tło niebieskawe z czarnym podziałami, twarze śniade, marynarka siedzącego na wprost mężczyzny o ogólnym tonie szarawym, okonturowanie czernią.

Tymon Niesiołowski, uczeń lwowskiej Szkoły Przemysłowej (1898–1900) i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1900–1904), pierwszy kontakt z awangardowymi prądami w sztuce zawdzięczał Władysławowi Ślewińskiemu, członkowi szkoły z Pont-Aven. Udział Niesiołowskiego w ruchu formistycznym (1917–1922) zapisał się eksperymentami w zakresie konstrukcji obrazu, jednak od połowy lat dwudziestych XX wieku wzrastało zainteresowanie artysty nowym klasycyzmem, zaś w kolejnej dekadzie – koloryzmem. Zmiany miejsca zamieszkania związane były z otrzymywaniem stanowisk wykładowcy uczelni artystycznych: od 1919 roku Wolnej Szkoły Sztuk Pięknych w Zakopanem, od 1926 – Szkoły Rzemiosł Artystycznych w Wilnie i od 1928 – tamtejszego Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego, zaś od 1945/1946 – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wywiedziona z secesji wiedeńskiej i twórczości Paula Gauguina skłonność do posługiwania się dekoracyjną linią w kompozycjach malarskich, rysunkowych i graficznych towarzyszyła Niesiołowskiemu do końca życia, choć na poszczególnych etapach podporządkowywała się innej stylistyce. W obrazie Szachiści z 1949 roku artysta na moment zerwał z arabeską Henriego Matisse’a, by – podobnie jak większość polskich „nowoczesnych” w okresie tzw. interregnum przedstalinowskiego – zainspirować się grubym, surowym czarnym konturem i wyciszoną paletą barwną Pabla Picassa, znamionującymi twórczość tytana modernizmu od końca lat trzydziestych przez cały okres wojenny. Obrazy w tej stylistyce, podchwycone przez szeroki krąg paryski, można było oglądać na wystawie malarstwa francuskiego w Warszawie, Krakowie i Poznaniu w 1946 roku. Podobne źródło – klasycznie nowoczesne – miała tematyka graczy uwiecznianych wówczas przez Niesiołowskiego obok klaunów, akrobatów i scen cyrkowych.

Szymon Piotr Kubiak