- Czcionka:
- Kontrast:
Kompozycja jednoplanowa w układzie poziomym z linią horyzontu poniżej połowy wysokości i postaciami określonymi za pomocą czarnych konturów i jasnoszarych, ciemnoszarych i brązowych płaszczyzn na niebiesko-zielonym, ciemnym, przygaszonym tle. Po lewej grupa uogólnionych, brązowo-szarych postaci z lufami wymierzonymi w grupę jasnych postaci, z których dwie stoją z uniesionymi w górę ramionami a pozostałe tworzą nieokreśloną geometryczną formę. Po prawej uogólniona, szaro-brązowa postać z wyciągniętym karabinem w stronę grupy postaci przy brzegu obrazu. W centrum, za postaciami płaszczyzna prostokątna – budowla.
Urodzony w Moskwie Marian Tomaszewski (1904–1968) rozpoczął naukę w rosyjskim gimnazjum, lecz po rewolucji październikowej przeniósł się z rodzicami do Polski. Matura w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. Juliusza Słowackiego w Lublinie (1926) umożliwiła przyszłemu malarzowi zatrudnienie w oświacie, z którą związał niemal całe życie zawodowe. Po uzyskaniu dyplomu na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych uczył rysunku w stołecznych szkołach średnich.
W okresie okupacji hitlerowskiej wrócił do Lublina, gdzie otrzymał funkcję instruktora na kursach plastycznych Janiny Miłosiowej (1896–1983), a później w niemieckiej Szkole Malarsko-Rysunkowej. Równolegle do działalności pedagogicznej Tomaszewski brał udział w podziemnym życiu kulturalnym. Po wyzwoleniu miasta tworzył zręby instytucji z Tymczasowym Zarządem Związku Zawodowego Artystów Plastyków, którego został prezesem.
Doświadczenia lubelskie wpłynęły na powierzenie mu misji organizacji życia artystycznego w Szczecinie, gdzie dotarł we wrześniu 1945 r. W Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki pełnił funkcję referenta do spraw plastyki, w lokalnym oddziale ZZAP – wiceprezesa, zakładał Towarzystwo Krzewienia Kultury na Pomorzu Zachodnim i Wolne Studium Sztuk Plastycznych (od 1947 r. Szkoła Sztuk Plastycznych, a od 1948 – Państwowe Ognisko Kultury Plastycznej), którego został kierownikiem.
Pionierskie zaangażowanie w Lublinie i Szczecinie stało się ważnym tematem jego dzieł, choć oeuvre zdominowała tematyka wojenna – motywy walki, zniszczenia i grozy. Inspirowany dziecięcą wrażliwością sposób ich ujmowania drażnił krytykę od czasów debiutu Tomaszewskiego, zaś w okresie panowania realizmu socjalistycznego skazywał na wewnętrzną emigrację. Artysta pozostał jednak wierny tej modernistycznej stylistyce również w drugim okresie warszawskim (1951–1968). Prezentowany, niezatytułowany obraz malowany w latach 1958–1965 stanowi adaptację motywu rozstrzelania, wprowadzonego do historii malarstwa nowoczesnego przez Francisca Goyę (1746–1828) i podjętego m.in. przez Pabla Picassa (1881–1973).
Szymon Piotr Kubiak