Cytra klawiszowa (autoharp)

• Sygnatury / Napisy / Znaki
  • 1. Sygnatura:
  • Reichelt’s, Auto- harp, made in Germany, D.R.G.M. 25668
  • 2. Napis:
• Miejsce zebrania w terenieSzczecin (województwo zachodniopomorskie)
• Sposób nabyciadar
• Odpowiedzialny działDział Etnografii Pomorza
• WłaścicielMuzeum Narodowe w Szczecinie

Cytra klawiszowa (autoharp) z płaskim pudłem rezonansowym wykonanym z drewna polichromowanego o kształcie przypominającym trapez z jednym ściętym rogiem. Na 2/3 wysokości płyty górnej okrągły otwór rezonansowy. Wzdłuż najkrótszego boku oraz boku odchodzącego od niego pod kontem rozwartym, szereg metalowych kołków, do których przymocowanych jest 25, diatonicznie strojonych strun, ułożonych od najgrubszej – z lewej – do najcieńszej z prawej strony instrumentu; ostatnie dwie są zerwane. Poniżej kołków znajdują się dwie, zestawione pod kątem rozwartym, wąskie, metalowe blaszki z niewielkimi bolcami, stanowiące wsparcie i gwarantujące właściwy rozstaw strun. Podobna blaszka zamontowana jest wzdłuż dolnej krawędzi instrumentu. Struny przechodzą przez znajdujące się w niej rowki, zaginają pod kątem 90 stopni i mocowane są w znajdujących się w bocznej ściance instrumentu bolcach, ułożonych naprzemiennie: wyżej – niżej. Na poziomie otworu rezonansowego, bezpośrednio nad strunami, prostopadle względem nich, znajduje się sześć metalowych prętów zamontowanych pomiędzy dwoma drewnianymi mostkami. Osadzone na sprężynach pręty wprawiane są w ruch przez grającego za pomocą znajdujących się w ich górnej części przycisków. Powoduje to dociśnięcie do struny mocowanych na prętach klawiszy z filcowymi podkładkami. Na jednym z mostków, na przykręconej za pomocą dwóch śrub plakietce z papieru welinowego, znajdują się oznaczenia akordów. Druga plakietka, z zapisem nut w formie literowej i na pięciolinii oraz ciągiem cyfr rzymskich i arabskich, umieszczona jest bezpośrednio na pudle rezonansowym, poniżej mechanizmu klawiszowego. W dolnej płycie cytry trzy niewielkie, metalowe nóżki. Poprzez otwór rezonansowy widoczne są napisy, znajdujące się na wewnętrznej stronie płyty dolnej. Cytra ozdobiona jest w górnej części kalkomanią przedstawiającą ptaszka, prawdopodobnie wróbla, siedzącego na ukwieconej gałązce.

... Grajmy Panu na harfie. Grajmy Panu na cytrze...

Wspomniana w tekście autorstwa Agnieszki Osieckiej „Chwalmy Pana” cytra jest instrumentem muzycznym swą historią sięgającym czasów biblijnych. Niegdyś była powszechnie używana w muzyce ludowej w wielu miejscach świata. Cytrę zalicza się do grupy chordofonów, czyli instrumentów, w których źródłem dźwięku jest wibrująca, rozpięta między dwoma punktami struna.

Cytry posiadają płaski, często trapezowaty korpus, między którego końcami rozpięte są struny; jest ich zazwyczaj od kilkunastu do kilkudziesięciu. W odróżnieniu od gitar i lir nie mają szyjki ani ramion. Cytry występują w wielu rodzajach. Podstawowymi z nich są: cytra klasyczna, akordowa i autoharp (klawiszowa).

Choć współcześnie cytry są w dużej mierze zapomniane, to w XIX wieku cieszyły się popularnością zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych. Odmiana klawiszowa nazywana także autoharp zyskała uznanie wśród amerykańskich muzyków country - grywali na niej Johnny Cash oraz Janis Joplin.  

Podarowana muzeum w 2020 roku cytra klawiszowa wyprodukowana została w zakładzie Reichelt’s, w Niemczech w pierwszej połowie XX w. Uwagę zwraca zdobiąca ją kalkomania przedstawiająca ptaszka, prawdopodobnie wróbelka, siedzącego na ukwieconej gałązce. W płycie dolnej zamontowane ma trzy niewielkie nóżki, na których instrument opierał się leżąc płasko w trakcie gry przed muzykiem.

Agnieszka Słowińska